ράδιο

Χημικό στοιχείο με σύμβολο Ra· ανήκει στη δεύτερη ομάδα του περιοδικού συστήματος των στοιχείων, έχει ατομικό αριθμό 88, ατομικό βάρος 226,05 και 13 ισότοπα, όλα ραδιενεργά, τέσσερα από τα οποία συναντώνται στη φύση. Το ανακάλυψαν το 1898 οι Πιερ και Μαρία Κιουρί* μελετώντας τη συμπεριφορά του πισσουρανίτη, ο οποίος παρουσιάζει ραδιενέργεια αρκετά μεγαλύτερη από εκείνη που το περιεχόμενό του σε ουράνιο επέτρεπε να υπολογιστεί, και μεγαλύτερη από το ίδιο το ουράνιο. Μελετώντας συστηματικά σημαντικές ποσότητες του ορυκτού, οι δυο επιστήμονες κατόρθωσαν να απομονώσουν, με μορφή χλωριούχου, λίγα χιλιοστά του γραμμαρίου του νέου στοιχείου, το οποίο ονόμασαν ράδιο, από τη λατινική λέξη radius, δηλαδή ακτίνα. Από τεχνολογική άποψη σημαντικό είναι μόνο το Ra 226, ευρέως διαδομένο στη φύση σε μικρές ποσότητες· περιέχεται στον πισσουρανίτη σε αναλογία περίπου 0,3 γραμμάρια για κάθε τόνο ουρανίου. Βρίσκεται επίσης στον καρνοτίτη του Κολοράντο, καθώς και στα νερά των ποταμών, των ωκεανών και σε άλλα φυσικά ύδατα. To ρ. είναι μέταλλο αλκαλικό-γαιώδες, έχει αργυρή λάμψη και χημικές ιδιότητες όμοιες προς το βάριο. Διασπά εν ψυχρώ το νερό, με παραγωγή υδρογόνου και σχηματισμό ενός διαλυτού υδροξειδίου· στον αέρα μαυρίζει αμέσως, γιατί σχηματίζει ένωση με το άζωτο της ατμόσφαιρας· τήκεται περίπου στους 960°C και έχει ειδικό βάρος 6,0. Τα άλατα του ρ. είναι φωσφορίζοντα και καθιστούν φωσφορίζουσες ένα μεγάλο αριθμό ουσιών. Στοιχείο ραδιενεργό, εκπέμπει τρεις τύπους ακτινοβολιών (α, β και γ) και έχει ημιπερίοδο ζωής 2.200 χρόνια. Κάθε ουσία που τοποθετείται κοντά στο ρ. γίνεται προσωρινά ραδιενεργή (επαγόμενη ραδιενέργεια)· το φαινόμενο αυτό, που το εξήγησε ο Ράδερφορντ, εμφανέστερο όταν συμβεί σε κλειστό χώρο, οφείλεται όχι στα σωματίδια που εκπέμπει το Ρ., αλλά στην «εκροή» ή ραδόνιο* προϊόν της διάσπασης του ρ. To ρ. εκπέμπει ακτίνες ιονισμένες που έχουν την ιδιότητα να εκκενώνουν ένα ηλεκτροσκόπιο, να αμαυρώνουν το φωτογραφικό φιλμ, και να καθιστούν φωσφορίζουσες και φωτεινές μερικές ανόργανες ενώσεις, όπως π.χ. τον θειούχο ψευδάργυρο. To ρ. παρασκευάζεται με ηλεκτρόλυση του χλωριούχου του, με τη χρησιμοποίηση καθόδου από υδράργυρο και ανόδου από πλανήτη-ιρίδιο· το αμάγαλμα που σχηματίζεται αποσυντίθεται θερμικά σε ατμόσφαιρα υδρογόνου αφήνοντας ένα υπόλειμμα μεταλλικού καθαρού ρ. Μεταξύ των ενώσεων του διακρίνονται το χλωριούχο, το βρωμιούχο, το νιτρικό και το υδροξείδιο, διαλυτά στο νερό· το θειικό, το χρωμικό και το ανθρακικό είναι μερικώς διαλυτά στο νερό. To ρ. χρησιμοποιείται για την παρασκευή φωσφοριζόντων βερνικιών στα ρολόγια και στα όργανα μέτρησης, ως πηγή σταθερών εκπομπών νετρονίων και σε μελέτες και αναλύσεις υλικών. Τα σημαντικότερα κοιτάσματά του βρίσκονται στον Καναδά (Μεγάλη Λίμνη των Άρκτων) και στο Ζαΐρ (Κατάνγκα). Ιατρική. Η ραδιενέργεια του ρ. αξιοποιείται στην ιατρική για θεραπευτικούς σκοπούς· προς αυτήν την κατεύθυνση μεγαλύτερη σημασία έχουν οι ακτινοβολίες β και γ, που εκπέμπονται από τα διάφορα σταθερά και ασταθή ισότοπα του ραδίου. Για τη θεραπεία με ρ., τα ραδιενεργά προϊόντα (συμπυκνωμένα ξηρά άλατα του ρ.) περικλείονται σε γυάλινες ειδικές θήκες με σχήμα σωληνίσκου, βελόνης ή πλακών που, εκτός του ότι καθιστούν εύχρηστο το στοιχείο, έχουν την ικανότητα διύλισης των εκπεμπόμενων ακτινοβολιών. Οι θήκες αυτές μπορεί να εισαχθούν απευθείας στους ιστούς, να τοποθετηθούν σε φυσικές κοιλότητες ή σε συσκευές που τις κρατούν σε υπολογισμένες αποστάσεις από την περιοχή του σώματος που πρέπει να ακτινοβοληθεί. Ο χρόνος έκθεσης, η απόσταση και η ραδιενέργεια κάθε θήκης αποτελούν στοιχεία βάσει των οποίων υπολογίζεται η θεραπευτική δόση. Η αποτελεσματικότητα της ραδιοθεραπείας εξαρτιέται από το βιολογικό αποτέλεσμα της ιονίζουσας ακτινοβολίας· χρησιμοποιείται κυρίως στη θεραπεία μερικών νεοπλασιών και, σπανιότερα, ορισμένων ανωμαλιών των αγγείων του δέρματος.

* * *

(I)

το, Ν

χημ. ραδιενεργό μεταλλικό χημικό στοιχείο αργυρόλευκου χρώματος, με σύμβολο Ra και ατομικό αριθμό 88, που ανήκει στην ομάδα τών αλκαλικών γαιών τού περιοδικού συστήματος.

[ΕΤΥΜΟΛ. Μεταφορά στην ελλ. ξεν. όρου, πρβλ. αγγλ. radium < λατ. radius «ακτίνα, αστραπή»].

————————

(II)

το, Ν

βλ. ραδιόφωνο.